توسعه و چالشهای منابع انسانی در دوران گذار در اقتصادهای در حال توسعه
اهمیت منابع انسانی در اقتصادهای انتقالی
در کشورهای درحال‌گذار، به‌ویژه بعد از بحران‌های سیاسی یا اقتصادی، توسعه منابع انسانی کلید موفقیت و رقابت‌پذیری سازمان‌ها و دولت است. این کشورها برای عبور از اقتصاد بسته و متمرکز به اقتصاد باز و جهانی نیازمند نیروی کاری با مهارت و دانش به‌روزشده هستند.
منابع انسانی نه تنها نقش اصلی را در ارزش‌آفرینی ایفا می‌کند، بلکه موتور رشد اقتصادی، بهبود کیفیت محصولات و افزایش بهره‌وری در اقتصاد جهانی است.
معنای توسعه منابع انسانی
توسعه منابع انسانی (HRD) مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و برنامه‌هاست که هدف آن ارتقای دانش، مهارت و ظرفیت کارکنان است تا سازمان‌ها بتوانند عملکرد بهتری داشته باشند. برخلاف رویکرد هزینه‌ای، HRD باید به‌عنوان یک سرمایه‌گذاری استراتژیک دیده شود.
توسعه منابع انسانی بر ایجاد فرصت‌های یادگیری، آموزش‌های عملی همراه با تئوری و افزایش قابلیت سازگاری با تغییرات محیطی، تکنولوژیکی و اقتصادی تمرکز دارد.
چالشهای کلیدی در توسعه منابع انسانی
۱. نظام آموزشی ناکارآمد:
بزرگ‌ترین مانع توسعه منابع انسانی در کشورهای در حال توسعه، آموزش نظری و فقدان کاربرد عملی است. اکثریت فارغ‌التحصیلان آماده تصدی نقش‌های جدید نیستند و نیاز به یادگیری عملی احساس می‌شود.
۲. کمبود یادگیری مداوم:
آموزش‌های حین کار اثربخشی بالاتری نسبت به آموزش خارج از محیط کار دارند. با این حال، کمبود فرصت‌های یادگیری و نداشتن سیستم یادگیری مداوم باعث عقب‌ماندگی دانش سازمانی می‌شود.
۳. محدودیت بودجه و منابع:
اغلب شرکت‌های کوچک و متوسط در این کشورها بدون منابع مالی کافی برای توسعه HR فعالیت می‌کنند و بودجه آموزش و توسعه اولین قربانی بحران‌هاست.
۴. ساختار ضعیف تصمیم‌گیری منابع انسانی:
در اکثر سازمان‌ها، تصمیمات مرتبط با مدیریت منابع انسانی صرفاً توسط مدیرعامل یا مالک گرفته می‌شود و بخش HR به‌شدت تضعیف یا غیرفعال است.
۵. سیاست‌های ناکافی آموزش و توسعه:
بیش از ۵۰٪ شرکت‌ها فاقد سیاست‌های مشخص و ساختاریافته برای آموزش و توسعه هستند که منجر به عدم انطباق با تحولات بازار و رقابت‌پذیری پایین می‌شود.
برای کسب اطلاعات بیشتر از راهبر بودن و عملکرد مؤثر راهبری کلیک نمایید.
یافته‌های پژوهش میدانی در کوزوو
در یک مطالعه میدانی از ۱۹ شرکت خصوصی، مشخص شد که:
- اکثریت پاسخ‌دهندگان کمتر از ۱۰ سال سابقه داشتند و سازمان جذب نیروی جوان با دانش تازه را ترجیح می‌دهد.
- بیشتر مدیران و تصمیم‌گیرندگان بین ۲۶ تا ۴۵ سال سن داشتند و تخصص عملی بعد از استقلال کوزوو اهمیت یافته است.
- مدیر منابع انسانی غالباً وجود ندارد و مدیرعامل امور HR را خود انجام می‌دهد.
- ساختار اداری و بوروکراسی اضافی، انگیزه و انعطاف‌پذیری را کاهش داده و فضای تغییرات را دشوارتر ساخته است.
مهم‌ترین حوزه‌های مورد نیاز آموزش
طبق اولویت‌بندی مدیران کوزوو، پنج حوزه حیاتی برای توسعه منابع انسانی عبارت‌اند از:
۱. فناوری اطلاعات و ارتباطات (۲۷٪)
۲. بازاریابی و فروش (۲۳٪)
۳. مدیریت کیفیت (۱۶٪)
۴. خدمات مشتری (۱۵٪)
۵. سلامت و ایمنی محیط کار (۱۰٪)
علیرغم اهمیت مدیریت استراتژیک و کسب‌وکار، این حوزه‌ها کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
ارزیابی آموزش و توسعه
اگرچه اکثر مدیران به اهمیت ارزیابی اثربخشی آموزش واقف‌اند، اما اغلب شرکت‌ها فاقد هرگونه برنامه رسمی و ساختارمند برای ارزیابی‌اند. ارزیابی‌ها محدود به بازخوردهای غیررسمی و کوتاه‌مدت باقی می‌ماند و منجر به بهبود واقعی سیستم HR نمی‌شود.
راهکارها و توصیه‌های اجرایی
برای عبور موفقیت‌آمیز از چالشهای منابع انسانی در دوران رکود اقتصادی، موارد زیر حیاتی است:
- طراحی و اجرای نظام هدفمند آموزش و توسعه برای همه سطوح سازمانی
- مشارکت فعال HRM در تدوین استراتژی‌های سازمانی و تصمیم‌سازی کلان
- به‌کارگیری روش‌های مدرن در جذب و انتخاب، ارزیابی عملکرد و سنجش رضایت شغلی کارکنان
- توسعه زیرساخت‌های ارتباط داخلی و خارجی با تکیه بر فناوری و دانش به‌روز
- افزایش انگیزه، رضایت شغلی و نگهداشت کارکنان با تکیه بر ارتقای مهارت و ایجاد فضای یادگیری پویا
جمع‌بندی
توسعه منابع انسانی ستون اصلی موفقیت و پیشرفت سازمان‌ها و اقتصادهای نوظهور است. هر اندازه سازمان‌ها روی ارتقای دانش و مهارت نیروی انسانی سرمایه‌گذاری کنند و روش‌های مدرن آموزش، ارزیابی و مدیریت منابع انسانی را به‌کار گیرند، امکان رقابت و شکوفایی در فضای بازار جهانی بسیار بیشتر خواهد بود.
راه‌حل، تمرکز بر آموزش عملی، یادگیری مستمر، سیاست‌گذاری علمی و حرکت از بوروکراسی به سمت مدیریت مشارکتی است تا منابع انسانی نقش راهبردی خود را یافته و تضمین‌کننده موفقیت سازمان‌ها شوند.
خلاصه مقاله: Human Resources Development and Challenges Faced During Transition in Developing Economies
نویسنده: Faruk Ahmeti