شاخص سرمایه انسانی (HCI)؛ نقش حیاتی در رشد اقتصادی و سیاست‌گذاری آینده
تعریف و اهمیت سرمایه انسانی
سرمایه انسانی (Human Capital) به ترکیبی از دانش (Knowledge)، مهارت (Skills) و سلامت (Health) اشاره دارد که افراد در طول زندگی کسب می‌کنند و این ترکیب، عامل اصلی بهره‌وری و توسعه پایدار (Sustainable Development) هر کشور محسوب می‌شود. برخلاف دیدگاه‌های سنتی که بر دارایی مالی (Financial Assets) و سرمایه فیزیکی (Physical Capital) تأکید دارند، امروز سرمایه انسانی نقش تعیین‌کننده‌ای در رشد اقتصادی (Economic Growth)، نوآوری (Innovation) و مقابله با فقر شدید (Extreme Poverty) ایفا می‌کند.
شاخص سرمایه انسانی (HCI) چیست؟
بانک جهانی (World Bank) در سال ۲۰۱۸ شاخص سرمایه انسانی (Human Capital Index – HCI) را با هدف ارزیابی و رتبه‌بندی کشورها از منظر کیفیت آموزش (Education) و سلامت (Healthcare) نیروی کار آینده معرفی کرد. این شاخص بر سه مؤلفه اصلی تمرکز دارد:
- بقاء کودکان (Survival): احتمال زنده ماندن تا سن ۵ سالگی
- آموزش: تعداد و کیفیت سال‌های تحصیل (Quantity & Quality of Education)
- سلامت: کیفیت رشد و بقاء تا سنین بزرگسالی (Health & Adult Survival Rate)
این ترکیب، تصویر دقیقی از ظرفیت نیروهای انسانی برای افزایش بهره‌وری و نقش‌آفرینی در اقتصاد ارائه می‌دهد و نقشه راه دولت‌ها و کارفرمایان برای سرمایه‌گذاری مؤثر روشن می‌کند.
وضعیت گرجستان و مقایسه منطقه‌ای
تحلیل HCI در گرجستان (Georgia) نشان می‌دهد که این کشور با امتیاز ۰.۵۷ از ۱، تنها ۵۷ درصد از ظرفیت بالقوه بهره‌وری نیروی کار نسل آینده خود را نسبت به حالت ایده‌آل دارا است. این رقم نسبت به کشورهای منطقه پایین‌تر است: روسیه (Russia) با ۰.۶۸ و ترکیه (Turkey) با ۰.۶۵ عملکرد بهتری دارند. با اینکه سرمایه‌گذاری گرجستان در آموزش طی ده سال اخیر سه برابر شده و دولت در سال ۲۰۲۲ حدود ۳.۷ درصد تولید ناخالص داخلی (GDP) را صرف این حوزه کرده است، اما این میزان همچنان پایین‌تر از میانگین اتحادیه اروپا (European Union – EU) (حدود ۵ درصد) و کشورهای پیشرو قرار دارد. همچنین در حوزه سلامت نیز گرجستان با هزینه عمومی ۳.۶ درصد GDP، همچنان از استاندارد حداقلی سازمان جهانی بهداشت (World Health Organization – WHO) عقب است.
چالش‌ها و فرصت‌ها در آموزش و سلامت
گرجستان در سال‌های اخیر با چالش‌هایی نظیر افزایش ۶۴ درصدی هزینه خدمات درمانی و دارو (Medicines) و پایین بودن نرخ بیمه خصوصی (Private Insurance) روبرو بوده است. این شرایط موجب می‌شود کودکان و نوجوانان – به ویژه در مناطق محروم – نتوانند به خدمات آموزش و سلامت باکیفیت دسترسی یابند و در نتیجه شکاف سرمایه انسانی (Human Capital Gap) به ویژه بین مناطق و جنسیت‌ها افزایش یابد. بر اساس تجربه گرجستان، امتیاز HCI دختران بالاتر از پسران است، اما همچنان با معیارهای جهانی فاصله قابل توجهی وجود دارد.
تأثیر سیاست‌گذاری و نقش دولت و بخش خصوصی
دولت‌ها و سیاست‌گذاران (Policymakers) مسئولیت اساسی در ایجاد فرصت‌ها و سرمایه‌گذاری هدفمند در بخش آموزش و سلامت دارند تا جوانان به بازار کار (Labor Market) به عنوان افراد سالم و ماهر (Healthy & Skilled) وارد شوند. ایجاد بسته‌های جامع آموزشی و خدمات سلامت برای کودکانی که در معرض آسیب هستند (Comprehensive Package of Education and Healthcare Services) و تسهیل توسعه حرفه‌ای (Professional Development) در نهادهای خصوصی از مهم‌ترین راهکارهاست.
بخش خصوصی نیز باید سرمایه انسانی را موتور رشد بلندمدت در نظر بگیرد و در آموزش، مهارت‌آموزی و بهبود شرایط کاری کارکنان فعلی و آینده خود سرمایه‌گذاری نماید.
پیامدهای بی‌توجهی به سرمایه انسانی
بی‌توجهی به شاخص سرمایه انسانی، اقتصاد کشور را با مشکلاتی مانند مهاجرت نخبگان (Migration to Highly Developed Areas)، افزایش نابرابری (Inequality)، طرد اجتماعی (Social Exclusion) و حتی بی‌ثباتی سیاسی (Political Instability) مواجه می‌کند و فرصت‌های رشد اقتصادی را پایمال می‌سازد.
جمع‌بندی و راهکارها سرمایه انسانی امروز بزرگ‌ترین دارایی اقتصادهای نوظهور و توسعه‌یافته است. کشورهای موفق با سرمایه‌گذاری برنامه‌ریزی‌شده و هوشمندانه در آموزش و سلامت، ضمن افزایش رشد پایدار اقتصادی، زمینه کاهش فقر و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان را فراهم کرده‌اند. بنابراین، شاخص سرمایه انسانی باید نه فقط برای سیاست‌گذاری بخش عمومی بلکه به عنوان یک معیار کلیدی در حوزه کارفرمایی و استراتژی کسب‌وکار (Business Strategy) مورد توجه قرار گیرد
خلاصه مقاله: Human Capital Index – Why Should Governments and Employers Take It Seriously?
نویسنده: Malkhaz Dzadzua