نوآوری مقرون‌به‌صرفه و مدل کسب‌وکار پایدار؛ راهکاری نوین برای توسعه بازارهای کم‌درآمد

در دنیای امروزی کسب‌وکار، مفهوم نوآوری مقرون‌به‌صرفه (Frugal Innovation) به یکی از رویکردهای مؤثر و تحولی برای پاسخگویی به نیاز مشتریان کم‌درآمد و بازارهای کشورهای درحال‌توسعه تبدیل شده است. این رویکرد بر توسعه محصولات و خدمات ساده، کم‌هزینه و پایدار تمرکز دارد تا گروه‌هایی را که پیش‌تر دسترسی مناسبی به کالا و خدمات نداشتند، وارد بازار کند و در راستای توسعه پایدار (Sustainable Development) قدم بردارد.

اهمیت نوآوری مقرون‌به‌صرفه در کشورهای درحال‌توسعه

رشد اقتصادی کشورهای درحال‌توسعه و افزایش جمعیت کم‌درآمد، بسیاری از کسب‌وکارها را وادار کرده است تا مدل‌های جدیدی برای ارائه محصولات و خدمات مقرون‌به‌صرفه توسعه دهند. در این بازارها، قدرت خرید پایین و نبود زیرساخت‌های لازم، شرایط ویژه‌ای ایجاد می‌کند که مدل‌های سنتی کسب‌وکار جوابگو نیستند.

بنابراین، نوآوری مقرون‌به‌صرفه می‌تواند فرصت‌های جدیدی برای رشد کسب‌وکارها و ایجاد ارزش پایدار فراهم سازد.

یکی از کشورهای پیشتاز در این حوزه، هند است که با ظهور نمونه‌هایی مانند خودرو نانو تاتا (Tata Nano)، دستگاه نوار قلب (ECG MAC 400)، و پروژه‌های اجتماعی متعدد در حوزه سلامت و تغذیه، نشان داده است نوآوری مقرون‌به‌صرفه تا چه حد می‌تواند نقشی کلیدی در توسعه پایدار ایفا کند.

برای کسب اطلاعات بیشتر مقاله بهبود فرآیندهای کسب و کار را مطالعه فرمایید.

تعریف و ویژگی‌های اصلی نوآوری مقرون‌به‌صرفه

نوآوری مقرون‌به‌صرفه (FI) مبتنی بر تولید راه‌حل‌های ساده، کم‌هزینه و متناسب با شرایط محلی است که با استفاده از منابع محدود یا مواد اولیه بازیافتی توسعه می‌یابد. این نوع نوآوری مفاهیمی چون نوآوری پایدار، نوآوری فراگیر (Inclusive Innovation)، و مدل کسب‌وکار پایدار (Sustainable Business Model) را در هم می‌آمیزد تا پاسخی عملی برای چالش‌های اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی ارائه دهد.

هدف اصلی FI خلق ارزش (Value Creation) برای گروه‌های کم‌درآمد و جذب ارزش (Value Capture) از طریق نوآوری‌های باز، شبکه‌سازی محلی، و حذف واسطه‌های پرهزینه است.

مدل کسب‌وکار پایدار؛ چارچوبی برای موفقیت در بازارهای نوظهور

مدل‌های کسب‌وکار پایدار، فراتر از کسب سود صرف، به ایجاد ارزش برای جامعه، محیط زیست و ذینفعان مختلف می‌اندیشند. این مدل‌ها حاوی سه مؤلفه کلیدی‌اند: ارزش پیشنهادی (Value Proposition)، خلق ارزش، و جذب ارزش.

در دانش نوآوری مقرون‌به‌صرفه، طراحی مدل کسب‌وکار باید بر اساس ایجاد محصولات ارزان‌قیمت، طبیعی، بی‌نیاز از برق یا نهاده‌های گران‌قیمت و سازگار با زندگی اقشار کم‌درآمد انجام شود. کسب‌وکارهایی که SBMs را به‌درستی پیاده‌سازی می‌کنند، غالباً موفق می‌شوند که علاوه بر ایجاد اشتغال محلی، سهم بازار ویژه‌ای نیز در حوزه‌های کمتر توسعه‌یافته به دست آورند.

بررسی سه نمونه موفق از نوآوری مقرون‌به‌صرفه در هند

۱. میتی‌کول (MittiCool): میتی‌کول نمونه بارزی از نوآوری مبتنی بر سفالگری سنتی هند است که یک یخچال سفالی بدون نیاز به برق و کم‌هزینه برای خانوارهای روستایی عرضه می‌کند. این محصول نه‌تنها به حفظ محیط‌زیست کمک می‌کند، بلکه به اشتغال‌زایی، کاهش مصرف انرژی و تأمین نیاز اقشار محروم منجر شده است.

۲. کیشرا اینترپرایز (Ksheera Enterprise): این کسب‌وکار توسط یک معلم سابق به نام راغاوا گاودا تأسیس شده و با ارائه دستگاه شیردوشی کم‌هزینه، کار را برای دامداران کوچک ساده‌تر کرده است. این محصول به کاهش عفونت، افزایش بهره‌وری و کاهش فشار جسمی دامداران کمک می‌کند و با قیمت مناسب و تکنولوژی ساده، تحولی در دامداری روستاها ایجاد نموده است.

۳. جایشری اینداستریز (Jayashree Industries): آروناچالام موروگانانتام با نوآوری در حوزه بهداشت زنان، دستگاه ساخت نوار بهداشتی زنان را با هزینه بسیار پایین طراحی کرد. این ابداع نه‌تنها به بهبود بهداشت و توانمندسازی اجتماعی زنان روستا کمک نمود، بلکه به ایجاد هزاران فرصت شغلی جدید برای زنان مناطق کم‌برخوردار انجامید.

مزایا و چالش‌های نوآوری مقرون‌به‌صرفه

دستاوردهای این نوع نوآوری شامل تولید محصولات و خدمات ارزان، طبیعی، بی‌نیاز از برق و سازگار با محیط‌زیست است. شرکت‌ها عمدتاً با استفاده از منابع و نیروی کار محلی، ساده‌سازی فرآیند تولید، و حذف ویژگی‌های غیرضروری محصولات موفق به کاهش هزینه و خلق ارزش متمایز می‌شوند.

از جمله آثار مثبت FI می‌توان به اشتغال‌زایی، بهبود شرایط زندگی، افزایش دسترس‌پذیری محصولات و خدمت‌رسانی به بخش‌های فراموش‌شده جامعه اشاره کرد.

با این وجود، FI در مسیر توسعه خود با چالش‌های زیادی از جمله ضعف حمایت دولت، دشواری جذب سرمایه، پراکندگی جغرافیایی مشتریان و ریسک کپی‌برداری به دلیل نبود قوانین مالکیت فکری مواجه است. بسیاری از شرکت‌های موفق هندی این چالش‌ها را با نوآوری در زنجیره ارزش، بازاریابی دهان‌به‌دهان، توسعه شبکه توزیع محلی، تعامل با نهادهای غیردولتی و مدل‌های فرانچایز پشت سر گذاشته‌اند.

نقش کلیدی مدل‌های کسب‌وکار پایدار در توسعه آینده

مطالعه دکتر حسین نشان می‌دهد که ترویج نوآوری مقرون‌به‌صرفه همراه با مدل کسب‌وکار پایدار، راهگشای توسعه متوازن و پایدار در کشورهای درحال‌توسعه است. سازمان‌هایی که این رویکرد را بپذیرند می‌توانند همزمان با حل مسائل مهم اجتماعی و محیط‌زیستی، جایگاه ممتازی در بازارهای جهانی پیدا کنند.

البته رشد و موفقیت پایدار مستلزم حمایت بلندمدت، ایجاد زیرساخت فناورانه و مالی و همچنین گسترش دانش بومی در سطح جامعه است.

جمع‌بندی

نوآوری مقرون‌به‌صرفه و مدل‌های کسب‌وکار پایدار، مسیری تازه و ارزشمند برای شرکت‌ها و استارتاپ‌ها به ویژه در اقتصادهای درحال‌توسعه فراهم ساخته‌ است تا با شناخت نیازهای واقعی بازار، محصولات و خدمات معنادار و پایدار ارائه دهند.

توجه به این رویکردها نه‌تنها قدرت‌ رقابتی را تقویت می‌کند، بلکه به فقرزدایی، توسعه پایدار و بهبود کیفیت زندگی اقشار کم‌درآمد کمک شایانی خواهد کرد. مدل‌های موفق هند، الگویی الهام‌بخش برای سایر کشورهاست تا با تکیه بر نوآوری، منابع محلی و مشارکت اجتماعی، تحولی مثبت در بازارها و جوامع خود ایجاد کنند.

خلاصه مقاله: Frugal Innovation and Sustainable Business Models

نویسنده: Mokter Hossain

Qatar University; Qatar University – Center for Entrepreneurship

تاریخ انتشار: January 15, 2021